Zorgpersoneel in covid-eenheden heeft ruim 50 procent meer kans om slapeloosheid te ontwikkelen dan ander zorgpersoneel, blijkt uit nieuw onderzoek. En wie minder goed slaapt, heeft meer kans om een coronabesmetting op te lopen.
Al in het begin van de covid-pandemie kreeg de zorgsector veel gewicht op de schouders. Zorgverleners werden daar vaak publiekelijk voor bedankt, maar intussen zijn de golven en
maatregelen nummers in een draaiboek geworden: we beleven vandaag golf 3, met opschaling 2A. Hoeft het gezegd dat de stress voor duizenden mensen aanhoudt, en daarmee de goeie nachtrust uitblijft?
Amerikaanse onderzoekers van acht universiteiten hebben die relatie tussen slaap en werk bij gezondheidswerkers nu in verband gebracht met besmetting door het sars-CoV-2 virus. De bijna drieduizend deelnemers uit zes landen (VS, Groot-Brittannië, Frankrijk, Duitsland, Spanje en Italië) hadden nauw contact met covid-patiënten op hun werk.
Middagdutje
Wie één uur meer sliep, had 12 procent minder kans op een besmetting, zo blijkt. Omgekeerd had iemand met drie stoornissen (inslapen, doorslapen en slaappillen nemen) 88 procent meer kans op een besmetting. Een middagdutje wordt geassocieerd met 6 procent meer kans op besmetting, omdat het de slaapopbouw ondermijnt. En wie een burn-out had, liep anderhalve tot drie keer meer risico. Kortom, slapeloosheid en burn-out zijn hoge risicofactoren in de werkomgeving van het coronavirus.
‘Ik ben nooit een goeie slaper geweest’, zegt Elise Buquet (41). Ze werkt op de afdeling intensieve zorg van het Heilig Hartziekenhuis in Lier. ‘De wisselende dag-, avond- en nachtshiften wogen al zwaar, en daar kwam in de eerste golf angst bij. Vooral inslapen werd een groot probleem: ik lig uren te piekeren voor ik “weg” ben en jaag mezelf op dat ik móét slapen, waardoor het helemaal niet lukt. Overdag kan ik wel werken, omdat de adrenaline me voortstuwt, maar wanneer ik ga zitten, valt een extreme vermoeidheid op me. Je voelt dat je over de grens zit.’
‘In de frontlinie van de verpleegkunde is er door het nachtwerk sowieso meer stress’, zegt Erik Franck (UAntwerpen), die als gedragstherapeut nauw in contact staat met de verplegende sector.
‘Chronische stress heeft geen goeie impact op de slaap van verplegers, en toenemende slapeloosheid weegt op het werk. Wanneer iemand dan huiswaarts kan, denkt die niet in de eerste plaats aan zijn of haar gezondheid, maar eet hij een afhaalmaaltijd, kijkt hij televisie en gaat hij zichzelf prikkelen op de smartphone. Dat is niet de ideale recuperatie. Die negatieve spiraal verstoort de slaap nog meer.’
‘Ik heb covid-19 gekregen in januari’, zegt Buquet. ‘Ik weet niet of ik vatbaarder was, wel dat ik vroeger nooit ziek was, ook al werk ik in een omgeving waar veel bacteriën rondzwerven. Dus ik kan er wel inkomen dat er een verband is tussen verminderde slaap en een besmetting.’
Te weinig antistoffen
Het onderzoek werd uitgevoerd via een bevraging en kan dus geen oorzakelijk verband leggen. ‘Er is wel iets aan de hand’, zegt slaapspecialist Johan Verbraecken. ‘Het is ook evident. Er bestaat uitgebreid bewijs over de link tussen slaap en immuniteit: wie slaaptekort heeft, maakt te weinig antistoffen aan tegen infecties. Dit is nog maar eens een bevestiging dat we de herstellende impact van slaap naar waarde moeten schatten.’
Maar de pandemie heeft de slaap van de bevolking geen goed gedaan. Onderzoekers van de Vrije Universiteit Brussel en het Slaaplaboratorium van het Brugmann-ziekenhuis stelden vast dat vandaag bijna een op de drie Belgen insomnie-klachten heeft: dat is vier keer meer dan voor de pandemie. Meer specifiek voor de zorgsector, blijkt dat wie tijdens de tweede lockdown een contactberoep uitoefende met hoog risico op besmetting, 47 procent meer kans liep op slapeloosheid dan wie daar niet werkte, zegt onderzoeker Olivier Mairesse.
‘Ook in de eerste lockdown klaagden meer gezondheidswerkers over slapeloosheid dan de algemene bevolking dat deed’, zegt Mairesse.
‘Nu blijkt uit ons onderzoek dat zij 56 procent meer kans op slapeloosheid hadden dan het administratief en zorgpersoneel in niet-covid-eenheden.’
Volgens hoofdonderzoeker Sara Seidelman van het Amerikaanse onderzoek toont de studie dat gezondheidswerkers zich ook op andere manieren moeten beschermen dan louter hygiënische, zeker in het licht van toekomstige pandemieën.
‘In de luchtvaartsector krijgen piloten na incidenten meer recuperatie’, zegt Erik Franck. ‘In de frontliniezorg is daarvoor net minder recuperatietijd. En meestal sterven daar geen jonge mensen, nu wel. Een verpleger die een patiënt verliest, moet tien minuten later een volgende verzorgen. Die impact is groot, zeker als nu blijkt dat een collega die al gevaccineerd werd, toch weer symptomen vertoont.’
‘Ik ben drie jaar geleden al minder gaan werken’, zegt Elise Buquet. ‘Dat had effect, omdat de stress afnam en ik langer kon recupereren. Maar ik heb nog altijd slaapproblemen, zeker na een nachtshift. Stabielere werkroosters zouden de sector zeker kunnen helpen.’
En wat als covid-19 op zijn beurt slapeloosheid opwekt? ‘Sinds ik eind april 2020 een zware covidbesmetting opliep, heb ik slaapproblemen, die ik vroeger nooit gehad heb’, zegt Elisbeth Pluys
(57), verpleegster in het AZ Herentals. ‘Ik word na een paar uur wakker, en slaap daarna niet meer door, maar alleen in stukjes. Uitslapen lukt ook niet meer. Ik heb ook een benauwd gevoel sinds ik zoveel met een mondmasker oploop. Ik ben meestal heel moe, en slaap in de namiddag meestal een uurtje bij. De longarts zegt dat het lang in je lichaam kan blijven zitten, maar wil dat zeggen dat het niet meer overgaat? Zal dit blijvende gevolgen hebben? De onwetendheid is groot en ik lijd daaronder.’
Bron: De Standaard (Peter Vantyghem)